Co to jest dom pasywny i jakie są jego zalety oraz wady?

Jeszcze kilka lat temu domy energooszczędne były na rynku budowniczym swego rodzaju innowacją, na którą nie każdy inwestor mógł sobie pozwolić, z uwagi na ich wyższe koszty poczętkowe. Dzisiaj budownictwo energooszczędne jest traktowane już jako norma, a co więcej, wszystko wskazuje na to, że w nadchodzących latach rynek mogą zdominować domy pasywne. Co to znaczy? Czym jest dom pasywny i jakie są jego zalety oraz wady? Jakie są perspektywy na przyszłość? Między innymi na te pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Czym jest dom pasywny?

Zacznijmy od podstaw, czyli wyjaśnienia, co to jest dom pasywny. W tym celu najlepiej odnieść się do definicji, która znajduje się na stronie Polskiego Instytutu Budownictwa Pasywnego – działającej od 2004 roku niezależnej polskiej instytucji, której celem jest między innymi upowszechnianie wiedzy o budownictwie pasywnym.

Czym w takim razie jest dom pasywny? Definicja, którą możemy przeczytać na stronie PIBP, nie pozostawia wątpliwości: budynki pasywne to budynki, które prawie wcale nie muszą być ogrzewane. Dom taki nie potrzebuje autonomicznego, aktywnego systemu grzewczego.

Mówiąc precyzyjniej, w porównaniu do przeciętnego budynku mieszkalnego, dom pasywny zużywa zaledwie jedną ósmą energii cieplnej – czyli 15 kWh/m² w skali roku względnie < 1.5 m³ gazu lub 5kWh prądu z pompą ciepła. Dzięki bardzo dobrej izolacji termicznej, wykorzystaniu energii słonecznej oraz wewnętrznym źródłom ciepła dom pasywny cały czas zachowuje komfort cieplny – nie traci ciepła, a co za tym idzie, nie trzeba go ciągle uzupełniać. Rachunki za ogrzewanie są więc niewielkie, przez co nie nadwyrężają domowego budżetu.

Co to znaczy, że dom jest pasywny? Historia domów pasywnych.

Co to znaczy, że dom jest pasywny, co oznacza owa pasywność i skąd w ogóle wzięły się tego typu domy? „Pasywność” domu lub innego budynku oznacza z założenia, że nie wykorzystuje on aktywnych źródeł energii, która jest niezbędna do ogrzewania powietrza i wody: centralnego ogrzewania, kotłów czy pieców. Energia ta jest dostarczana wyłącznie ze źródeł pasywnych: promieni słonecznych, używanych na co dzień urządzeń elektrycznych, czy… domowników i zwierząt domowych.

Chociaż wiele osób dopiero w ostatnich latach zaczyna interesować się tym, co to są domy pasywne, koncepcja budynku, którego „nie trzeba ogrzewać”, nie jest wynalazkiem XXI wieku. Jego początki sięgają lat 70. XX wieku i kryzysu paliwowego, który miał miejsce w Europie Zachodniej. To właśnie on zmusił społeczeństwo do oszczędzania energii, czego następstwem było podjęcie działań zmierzających do zmniejszenia energochłonności budownictwa.

W 1988 roku pochodzący z Niemiec dr Wolfgang Feist oraz pracownicy Instytutu Mieszkalnictwa i Środowiska opracowali pierwsze podstawy budynku pasywnego. Pierwszy budynek pasywny zbudowano na początku lat 90. w Darmstadt w Niemczech, gdzie dziś mieści się założony w 1996 roku przez dr Feista Instytut Budownictwa Pasywnego. Pierwszy polski budynek pasywny zgodny z normami Instytutu Budownictwa Pasywnego powstała w 2006 roku w Smolcu pod Wrocławiem.

Dom energooszczędny a dom pasywny – charakterystyka i różnice

Mówiąc o tym, czym jest dom pasywny, warto porównać go z domem energooszczędnym – wówczas najdobitniej zauważymy różnice. Całkowita pasywność domu – czyli uzyskanie komfortu termicznego bez dostarczania dodatkowej energii – ze względu na warunki klimatyczne panujące w Europie jest niezwykle ciężka do osiągnięcia. Z tego powodu przyjęta została wartość graniczna zapotrzebowania na energię do ogrzewania i wentylacji, która pozwala uznać dom za pasywny. Wynosi ona wspomniane 15 kWh/m² w skali roku. Dom pasywny określany jest standardem NF15.

Domem energooszczędnym określamy natomiast dom, którego zapotrzebowanie na energię do ogrzewania i wentylacji wynosi nie więcej niż 40 kWh/m² w skali roku – czyli o 25 kWh więcej, niż w przypadku domu pasywnego. Projekty domów energooszczędnych określa się standardem NF40.

Jakie kryteria trzeba uwzględnić, projektując dom pasywny?

Charakterystyka została przedstawiona w poniższej tabeli:

Źródło 1: https://budowlaneabc.gov.pl/

Nie ma wątpliwości co do tego, że spełnienie wszystkich powyższych wymagań jest zadaniem wymagającym – zarówno dla konstruktorów, jak i projektantów. Cechy domu pasywnego można bowiem osiągnąć tylko wtedy, gdy stosuje się odpowiednie rozwiązania budowlane i konstrukcyjne przy jednoczesnym odpowiednim zaaranżowaniu przestrzeni domowej. Jak można uzyskać pasywność domu?

Ogrzewanie domu pasywnego

Jak wspomnieliśmy wcześniej, odpowiednie ogrzanie domu pasywnego można zazwyczaj uzyskać bez stosowania tradycyjnych systemów grzewczych – budynek taki powinien być bowiem ogrzewany w dużej mierze poprzez wykorzystanie naturalnych promieni słonecznych. Niemniej w sezonie jesienno-zimowym, z uwagi na mniejsze nasłonecznienie, bywa to niemożliwe – właśnie dlatego stosuje się dodatkowe instalacje o mniejszej mocy grzewczej. Może to być na przykład pompa ciepła, ogrzewanie podłogowe, punktowy grzejnik elektryczny, wentylacja mechaniczna z wysokim odzyskiem ciepła, kocioł elektryczny czy kominek wykorzystujący biomasę.

Automatyka

Domy pasywne znacząco wykorzystują również automatykę. Chodzi tu na przykład o inteligentne sterowanie ogrzewaniem (na przykład za pomocą smartfonu), które pozwala dostosowywać ogrzewanie do pory dnia czy dobowego rytmu domowników – temperatura automatycznie może zmieniać się na niższą w nocy czy wtedy, gdy cała rodzina znajduje się poza domem. Inteligentne systemy ogrzewania dbają o optymalne zużycie energii.

Automatyka oznacza jednak także wykorzystanie inteligentnego oświetlenia, które umożliwiają komfortowe sterowanie światłem: zmniejszanie i zwiększanie jego nasilenia w zależności od potrzeb czy automatyczne wyłączanie światła wraz z nadejściem świtu.

Bryła budynku i odpowiednie rozplanowanie pomieszczeń

Bardzo ważne dla domu pasywnego są aspekty projektowe i architektoniczne. Przede wszystkim zwróćmy uwagę na to, że dom pasywny znajdzie uznanie raczej u amatorów prosty i minimalizmu. Każda ściana w domu pasywnym powinna bowiem być możliwie jak najprostsza, a jego bryła – położona na planie prostokąta. Nie ma tu miejsca na balkony czy lukarny, które są zwiększają ryzyko występowania mostków cieplnych.

Dużą rolę w budownictwie pasywnym odgrywa też odpowiednie rozmieszczenie pomieszczeń. Chodzi o to, by ściany w domu pasywnym dzieliły te pomieszczenia i przestrzenie, w których powinna panować podobna temperatura. Na tej podstawie od strony północnej umieszcza się pomieszczenia, które nie wymagają ogrzewania (przedsionek, garaż, klatka schodowa), od strony południowo-zachodniej i południowo-wschodniej – sypialnie czy kuchnię, a od południa, w tak zwanej strefie zysków słonecznych: pokoje dzienne czy salon. Na ścianie południowej należy również umieścić przeszklenia, które umożliwiają najefektywniejsze wykorzystanie promieni słonecznych.

Ściany w domu pasywnym

Z czego budować dom pasywny i jakie powinny być ściany domu pasywnego? Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że zewnętrzna ściana w domu pasywnym miała współczynnik przenikania ciepła wynoszący 0,12-0,15 W/m²K. Dlatego domy pasywne buduje się w technologii dwu- lub trzywarstwowej. W celu zapewniania jak najlepszej termoizolacyjności ściany domu pasywnego mogą mieć nawet 60 cm grubości (przy czym nawet większość stanowi warstwa termoizolacyjna).

Do jak najlepszego wykorzystania promieni słonecznych wykorzystuje się też wewnętrzne ściany w domu pasywnym – zwłaszcza tę, która znajduje się naprzeciwko przeszklenia od strony południowej. Jeżeli będzie ona miała odpowiednią grubość i będzie utrzymana w ciemnym odcieniu, pozyska więcej ciepła z promieniowania słonecznego.

Co jeszcze może uwzględniać dom pasywny?

Wyjaśniliśmy już, co to dom pasywny, z czego ściany w takim obiekcie powinny być wykonane i jak należy rozmieścić pomieszczenia. Jakie mogą być inne cechy domu pasywnego? Warto tu zwrócić uwagę na płytę fundamentową, która, choć nie jest konieczna, z pewnością jest mile widziana. W domach pasywnych najczęściej nie stosuje się podpiwniczeń i klasycznych fundamentów. Lepszym rozwiązaniem jest płyta fundamentowa, którą zbroi się stalowymi prętami i wylewa na budowie. Dzięki zastosowaniu płyty możliwe jest między innymi zapobiegnięcie występowaniu mostków termicznych.

Wady i zalety domu pasywnego

Jakie są wady i zalety domu pasywnego? Niewątpliwie największą wadą domu pasywnego są koszty związane z budową – wyższe niż w przypadku domów standardowych i energooszczędnych. Wydatki poniesione na budowę domu pasywnego mogą być wyższe od kosztów budowy standardowego domu o 8-50%. Trudno te dane oszacować dokładniej, ponieważ wiele zależy tu wybranych materiałów i użytych technologii, czy wykonawcy. Dobrą wiadomością jest natomiast to, że różnice w kosztach budowy domu tradycyjnego i pasywnego z biegiem lat powinny znacząco się zmniejszać – będzie to wynikać z jednej strony z coraz większej popularności budownictwa pasywnego, a z drugiej – z coraz surowszych norm narzucanych między innymi przez Unię Europejską w kontekście energooszczędności. Inną wadą są natomiast rygorystyczne wymagania projektowe i architektoniczne. Dom pasywny z samej swojej definicji wymaga rozwiązań, których na niektórych działkach nie da się zastosować. Bardziej skomplikowane, a co za tym idzie, droższe jest również zaprojektowanie takiego budynku.

Z drugiej strony, poniesione na etapie projektowania i budowy domu koszty podczas eksploatacji zwracają się z nawiązką. Koszty eksploatacji są nawet o 80% niższe, niż w przypadku standardowego budynku – co ma niebagatelne znaczenie zwłaszcza wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę stale rosnące ceny energii.

Mówiąc o wadach i zaletach domu pasywnego, musimy też wspomnieć o tym, że jest to rozwiązanie nie tylko energooszczędne, ale też ekologiczne, a w dodatku, zapewniające odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza oraz izolację akustyczną. Zastosowanie automatyki sprawia natomiast, że dom pasywny jest w dużej mierze bezobsługowy.

Czym jest dom pasywny – regulacje Unii Europejskiej

Skoro wyjaśniliśmy już, co to jest dom pasywny, w ramach podsumowania wspomnijmy o nowych regulacjach Unii Europejskiej, które wpłyną na przyszłość budownictwa. W połowie marca Parlament Europejski przyjął projekt, który ma skutkować zmniejszeniem emisji gazów cieplarnianych i zużycia energii przez sektor budownictwa.

Na mocy projektu potwierdzono, że wszystkie nowo budowane budynki w Unii Europejskiej od 2028 roku mają spełniać standardy zero-emisyjności i być wyposażone w panele fotowoltaiczne, o ile będzie to możliwe. Przepisy już od 2026 roku obejmą budynki publiczne, a z projektu wyłączone są jedynie zabytki. Nowe regulacje z pewnością sprawią, że w najbliższych latach projekty domów pasywnych będą coraz popularniejsze.