Jak zaprojektować schody, by były wygodne i bezpieczne – rodzaj, miejsce, kształt i wymagania

Schody są bardzo ważnym elementem budynku. Przy ich planowaniu musimy pamiętać o bezpieczeństwie i wygodzie użytkowania. Choć niepozorne, ich wielkość i lokalizacja mogą mieć zasadniczy wpływ na konstrukcję budynku, co ogranicza wpływ na ich kształt czy położenie podczas planowania zmian. Sprawdzamy, jak zaprojektować schody i jaki rodzaj konstrukcji wybrać.

Rodzaje schodów. Jakie schody wybrać?

W pierwszej kolejności musimy dokonać podziału schodów. Dzielimy je m.in. pod względem usytuowania (wewnętrzne i zewnętrzne) czy przeznaczenia (główne, gospodarcze, strychowe, piwniczne, czy też niezbyt domowe: towarowe lub pożarowe). W tym artykule skupimy się na schodach różnych pod kątem materiałów konstrukcyjnych (żelbetowe, samonośne) oraz kształtu i ułożenia biegów (proste jednobiegowe, dwubiegowe ze spocznikami kwadratowymi lub prostokątnymi, wielobiegowe, spiralne, wachlarzowe, zabiegowe).

Rodzaje schodów ze względu na konstrukcje: schody żelbetowe

To schody w formie betonowej płyty zbrojonej stalowymi prętami. Od góry są powiązane z konstrukcją stropu, od dołu opierają się na fundamencie. Najczęściej są to schody proste lub zabiegowe, wykonywane na etapie stanu surowego budynku. Najlepiej stworzyć je w momencie, gdy właściwa grubość stropu uzyska odpowiednią wytrzymałość. Istotne jest również to, aby przy planowaniu schodów określić prawidłowo wysokość całkowitej kondygnacji i samych stopni oraz docelowy poziom podłóg.

Co jest kluczowe, schody betonowe są solidne i wytrzymałe. Możemy je też w bardzo różny sposób wykończyć, obkładając na przykład drewnem, płytkami ceramicznymi, kamieniem czy wykładziną dywanową. Łatwo też zaaranżować przestrzeń pod schodami (np. zabudowany schowek). Sprawdzą się jako górne zamknięcie pomieszczenia, np. garderoby czy łazienki. Są korzystne zwłaszcza wtedy, gdy pomieszczenie poniżej biegu schodowe ma większą szerokość, niż same schody. Wówczas wystarczy wylać bieg szerszy o ok. 10 cm i wymurować na nim ściankę z cienkich pustaków, by zaślepić otwór z z boku schodów.

Alternatywnym sposobem oparcia schodów są tzw. schody wspornikowe. W tym przypadku płytę lub pojedyncze belki z żelbetu lub stali umieszczamy we wzmocnionym murze, dzięki czemu nie wymagają one oparcia na stropie i podłodze. Całe obciążenie przejmowane jest przez ściany boczne schodów, z których "wystaje" każdy stopień. Należy pamiętać, aby maksymalna szerokość stopnia nie przekraczała tu 120 cm. To dobry wybór dla inwestorów, których interesuje specyficzna estetyka tego typu schodów lub chcą oszczędzić trochę miejsca w pionie.

Schody samonośne

To schody proste lub gięte, które najczęściej są wykonane z drewna. Zamawia się je u producenta na wymiar, ewentualnie kupuje gotowe. Najczęściej są to schody drewniane policzkowe. Konstrukcja takiego produktu bazuje na stopnicach i (opcjonalnie) podstopnicach leżących na konstrukcji drewnianej/stalowej lub osadzonych w dwóch belkach policzkowych - w specjalnie wyfrezowanych otworach bądź zamocowanych łącznikami. Plusem schodów samonośnych jest możliwość ich zamontowania w przygotowanym wcześniej otworze już po budowie domu oraz ich specyficzna, ażurowa estetyka.

Innym popularnym wyborem są schody dywanowe, stosowane głównie w nowoczesnych wnętrzach. Nie stosuje się w nich dwuwspornikowych belek policzkowych. Stopnice i podstopnice stanowią jednocześnie konstrukcję i wykończenie schodów. Daje to wygląd przypominający nieco dywan, spod którego wyciągnięto konstrukcję. Stąd wzięła się ich nazwa.

Występują również schody o konstrukcji metalowej. Mogą to być na przykład schody drewniane na konstrukcji stalowej.

Rzadziej występujące typy schodów

Rzadko stosowaną opcją są schody spiralne, które zajmują mało miejsca, ze średnicą otworu już od 100 cm. To tania opcja, aczkolwiek są one mało wygodne w użytkowaniu. Otwór naturalnie nie musi być okrągły, a zastosowanie tego typu konstrukcji ma sens tylko w bardzo specyficznych sytuacjach (np. brak miejsca).

Innym sposobem na oszczędzenie miejsca jest zastosowanie schodów tzw. kaczych lub młynarskich. Są to schody samonośne, zwykle o konstrukcji drewnianej.

Schody młynarskie to po prostu schody drewniane lub stalowe bez podstopnic (czyli elementów pionowych wykończenia stopni). Od zwykłych odróżnia je fakt, że każdy kolejny stopień nachodzi na stopień niżej. Brak podstopnicy pozwala jednak wsunąć nogę pod stopień wyższy. Dzięki temu, kosztem komfortu zmniejsza się długość biegu.

Schody kacze rozwijają powyższą koncepcję. Każdy nasunięty wzajemnie stopień ma szerokość połowy biegu. Dzięki temu stawiając stopę na stopniu niższym, nie haczymy o stopień wyżej. Dzięki temu schody można zsunąć jeszcze bardziej, czyniąc cały bieg krótszym i bardziej stromym.

Schody zewnętrzne – przekrój, materiał i konstrukcja

Jeśli są to konstrukcje zewnętrzne, elementy schodów muszą być wykonane z materiałów odpornych na ścieranie, wilgoć, a w przypadku schodów zewnętrznych także na działanie czynników atmosferycznych. Trzeba zatem uważać na zewnętrzne schody drewniane. Konstrukcja musi być wówczas dobrze zabezpieczona, poza tym ważne są gatunki drewna. Wśród polskich gatunków za najtrwalsze uznaje się m.in. dąb i klon. Jednak w przypadku schodów zewnętrznych częściej są to konstrukcje żelbetowe lub schody terenowe (czyli leżące na gruncie). Zewnętrzne schody stalowe powinny być rzecz jasna zabezpieczone cynkowaniem lub malowane proszkowo (schodów ze stali nierdzewnej raczej się nie spotyka).

Co nie jest bez znaczenia, powinny to być również schody o łagodniejszym spadku, z podestami o spadku ok. 1-2 proc. lub ażurowe, co pozwoli skutecznie odprowadzać wodę. Należy też zadbać o antypoślizgową powierzchnię stopni. Przyjmuje się, że schody zewnętrzne powinny mieć głębokość minimum 30 cm.

Gdzie umieścić schody?

• Schody w osobnej klatce schodowej – w holu lub korytarzu, dzięki czemu wzmacniają podział domu na przestrzeń dzienną i prywatną. Taka lokalizacja najlepiej wydziela schody akustycznie. Wymagają wydzielenia dużej przestrzeni, nawet do 10 mkw. jest to klasyczne rozwiązanie schodów w naszym kraju, charakterystyczne również dla krajów skandynawskich.
• Schody w salonie umieszczone z boku – otwarte schody, które utrudniają wydzielenie przestrzeni w domu. Utrudniają także aranżację salonu. Jeżeli jednak nie przeszkadza nam prowadzenie traktu komunikacyjnego w przestrzeni dziennej - rozwiązanie to często ułatwia lokalizację schodów np. na poddasze użytkowe, kiedy w budynku brak miejsca na wygodną klatkę schodową. Sprawdza się również doskonale w przypadku salonów z antresolą, gdzie otwartość przestrzeni staje się jej cechą kluczową. Takie rozwiązanie pozwala na efektowną aranżację salonu, np. poprzez lokalizację wzdłuż schodów kominka i ekranu telewizyjnego albo wkomponowanie w nie biblioteczki na książki.
• Schody prowadzące z przedsionka. Przedsionek jest pomieszczeniem wymuszanym niejako przepisami. Warunki Techniczne głoszą bowiem, że przy głównym wejściu do budynku powinien znajdować się przedsionek "lub inne rozwiązania ograniczające ucieczkę ciepła". Rozwiązanie to nie jest tak wygodne jak pozostałe, a żeby nie wentylować poddasza przy każdym wejściu do domu, należy również zamknąć schody drzwiami. Z tego powodu najczęściej to rozwiązanie stosowane jest w przypadku małych domów, w których lokalizacja schodów w innych przestrzeniach nie była możliwa. Warto mieć jedna na uwadze, że rezygnując z przedsionka (chcąć spełnić przepisy, można np. zastosować kurtyna powietrzną) lokalizacja schodów przy wejściu staje się o wiele bardziej atrakcyjna.

Ile miejsca na schody – wymagania dla konstrukcji

Niezależnie od tego, na jakie konstrukcje się zdecydujemy, np. schody monolityczne, 3-biegowe, na belce czy wspornikowe, najważniejsze, aby stworzyć je zgodnie z Warunkami Technicznymi. W przypadku domów jednorodzinnych planowane szerokości biegów schodów, ich wysokość i wymiary balustrad powinny uwzględniać następujące wartości:

• Minimalna szerokość schodów i spocznika – 80 cm;
• Maksymalna wysokość stopni – 19 cm;
• Minimalna wysokość balustrad – 90 cm.

Jeśli zmienia się wysokość stopni, powinno to mieć przełożenie na ich szerokość. Przyjmuje się, że suma szerokości i podwójnej wysokości stopnia powinna wynosić od 60 do 65 cm.

Najczęstsze błędy popełniane przy budowie schodów

Oczywiście jak przy każdej tego typu konstrukcji, również przy budowie schodów wielokrotnie popełniane są błędy, które negatywnie wpływają na bezpieczeństwo i wygodę użytkowania. Do najczęstszych błędów przy budowie schodów w domu należą:

• Zmiana konstrukcji schodów lub ich przesunięcie względem projektu – wszystkie zmiany należy uzgodnić z konstruktorem. Dotyczy to ich masy, wymiarów i umiejscowienia.
• Brak bezpiecznych schodów na czas budowy – dotyczy schodów innych niż żelbetowe (te wykonywane są i tak w trakcie budowy stanu surowego). Jeśli są to na przykład schody drewniane, na czas budowy należy zlecić konstrukcję tymczasową.
• Źle obliczona wysokość stopni schodów – dużym błędem jest inna wysokość kolejnych stopni. Najczęściej dotyczy to schodów żelbetowych, a dokładniej ich pierwszego i ostatniego stopnia, na przykład o innej wysokości wskutek instalacji ogrzewania podłogowego.
• Zbyt strome schody – konstrukcja niewygodna, trudna i niebezpieczna w eksploatacji.
• Niewygodne schody strychowe – zbyt strome, często składane, mało stabilne i niewygodne schody na strych.

Widzimy więc, że schody mogą być bardzo różne. W budynkach jednorodzinnych najczęściej decydujemy się na konstrukcje żelbetowe wznoszone na etapie budowy stanu surowego domu. Alternatywą są schody samonośne, na przykład o konstrukcji drewnianej czy metalowej.